Vierde NVM Business Innovatiecongres 2020 livestream

Het Vierde NVM Business Innovatiecongres vond net als in 2019 plaats in de Werkspoorkathedraal in Utrecht. In coronajaar 2020 werd het congres Alive & Kicking echter zonder publiek live gestreamd voor 1.350 vastgoedprofessionals.

Gespreksleider Jeroen Pauw maakte er een interessante talkshow van waarin een keur aan vastgoedcoryfeeën de voorzichtige contouren schetsten van een post-Covid vastgoedmarkt.

Op deze pagina kunt u het volledige congres of delen ervan terug zien. 

Holland Metropole

Jeroen Lokerse, ceo Cushman & Wakefield Netherlands, roept vastgoedprofessionals op vooral niet te verstarren ‘in deze periode van grote onzekerheid’. ‘Nederland moet juist nu een enorme drang hebben om relevant te zijn voor internationale bedrijven.

Het is ongekend zonde dat multinationals als Unilever en misschien Shell Nederland verlaten. Het was ook buitengewoon onverstandig dat zes regio’s streden om de komst van Tesla en Berlijn er met de buit vandoor ging. We moeten niet vechten om grote bedrijven, maar samen één propositie doen. Als grote bedrijven op de juiste plek landen, profiteert heel Nederland daarvan.’

NVM Voorzitter Onno Hoes - ook VVD-prominent – ziet een belangrijke rol weggelegd voor NVM Business-makelaars. ‘Wij zijn de oren en ogen in de regio. Met onze data en ons netwerk van ontwikkelaars en financiers kunnen bestuurders onderbouwde vastgoedbesluiten nemen en direct aan de slag.’ Grote vastgoedvraagstukken zijn binnen gemeentegrenzen niettemin lastig op te lossen, erkent hij.

‘We moeten nationaal bepalen waar wat nodig is. In het volgende kabinet dient dan ook één minister te komen die verantwoordelijk is voor de hele ruimtelijke ordening en prestatieafspraken maakt met lagere overheden.’

Kantoren

De Covid-crisis zal niet tot noemenswaardige leegstand op de kantorenmarkt leiden, denkt Edge founder en ceo Coen van Oostrom. ‘In deze lockdown-periode ligt de bezettingsgraad van mkb-kantoren op grofweg 80 procent en kantoren van de grote corporates weliswaar op 15 procent.

Maar hoewel werknemers ook na corona permanent een paar dagen zullen thuiswerken, zal dat geen hogere leegstand tot gevolg hebben. Er is meer ruimte nodig per kantoorgebruiker en er is behoefte aan nieuwe break-out rooms, scrum-ruimte en een koffiebar.’

JLL ceo Pieter Hendrikse is het met hem eens. ‘Mensen willen elkaar ontmoeten en een community vormen op kantoor. Eigenaren zullen wel moeten investeren in een inspirerende werkplek. Als het kantoor niet voldoet, komt het talent ook niet.’

De komende jaren zullen eerder in het teken staan van verbouw dan nieuwbouw, voegt Van Oostrom toe. ‘Zeker na deze gezondheidscrisis kunnen eigenaren er niet onderuit hun kantoren gezond, duurzaam en slim te maken.’ Hendrikse is optimistisch over 2021. ‘Ik denk dat de economie een enorme boost zal krijgen na Covid. Dat einde zullen we vieren als 5 mei.’

Retail en retailvastgoed

Verhuurders moeten retailers meer bijstaan in deze crisis, betoogt Jan Peters, oprichter van jeansketens Score en Chasin’. ‘Het is niet reëel dat we de volledige huur moeten betalen, terwijl we amper omzet maken.

Wij stellen voor om tot en met het eerste kwartaal van 2021 bij een omzetdaling van 40 procent 20 procent minder te betalen. Dan staan we er nog allemaal na Covid en houden we aantrekkelijke winkelgebieden.’ Lesley Bamberger, algemeen directeur Kroonenberg Groep, pleit voor maatwerk. ‘Wij hebben retailers gesteund, maar het hangt af van de huurder en locatie.’

De coronacrisis heeft de ingeslapen retailmarkt wakker geschud, vervolgt Bamberger. ‘Ik hoop op meer innovatie en nieuwe Nederlandse toetreders. Een sanering is echter onvermijdelijk; er is zo’n 30 procent teveel winkelruimte.’

Gijs Bessem, managing partner Kroese Paternotte, rekent op een snel herstel. ‘Na 15 juni ging het ook goed los. Wel moeten de winkelgebieden compacter. Kansloze winkels in de aanloopstraten kunnen we naar woningen transformeren. We kunnen de studenten terughalen naar de binnenstad. Die horen niet in containers buiten de stad.’

Foodretail

Door het omvallen van cafés en restaurants gaan na medio 2021 lege plekken ontstaan in de winkelstraten, vreest Colliers-director Food & Beverage Etienne van Unen. ‘Daar moet meer kwaliteit voor terugkomen. Neem nu de f&b-ketens tussen Amsterdam Centraal en de Dam.

Op zo’n prominente plek moet kwaliteit van bovenaf worden opgelegd.’ Jan Willem Hilbron, directeur Horeca & Hospitality van Albron, is geïnteresseerd. ‘Wij zoeken nieuwe locaties in high streets tegen betere condities.

Tot de zomer verwacht ik een taaie periode voor de horeca. Hopelijk begint het feest dan in de zomer. Wel moeten we uitkijken dat we niet weer in een coronapiek belanden.’

Toekomst van de stad

Behalve corona hebben de grote steden te kampen met een enorme woningschaarste. Dat is niet alleen voorbehouden aan Nederland, verklaart Paul Oremus, managing director CBRE Global Investors Netherlands.

‘Alle grote Europese steden hebben te maken met een grote verstedelijkingsgolf, een enorm tekort aan woningen, prijzen die door het dak gaan en overheden die de markt beginnen te reguleren. Helaas is altijd de huurmarkt aan de beurt, terwijl het probleem zich concentreert op de koopmarkt. In Nederland zijn de G5-steden gelukkig gezamenlijk bezig te zoeken naar oplossingen.’

Carolien Schippers, directeur Grond en Ontwikkeling Amsterdam, ziet elke dag hoe oneindig de vraag is. ‘Ondanks historische aantallen opgeleverde woningen de laatste vijf jaar, is het nog niet genoeg. Ons devies is dan ook bouwen bouwen en bouwen.

Gelukkig hebben we in 2021 heel veel projecten klaar staan. Vooral in Nieuw-West en Noord gaan we veel betaalbare woningen toevoegen.’ Hermineke van Bockxmeer, concerndirecteur Stadsontwikkeling Rotterdam, pleit voor meer innovatie. ‘Om meer snelheid erin te krijgen, moeten we meer modulair gaan bouwen en met houtbouw werken. Maar binnenstedelijk bouwen blijft lastig en vergt veel planologische procedures.’

Vastgoedfinanciers

Ook financiers pakken in deze coronatijd hun verantwoordelijkheid. ‘De financier, eigenaar en huurder moeten samen maatschappelijke problemen oplossen. Samen kunnen we het vastgoed toekomstbestendig, gezond en duurzaam maken.

Als we daarin slagen, hebben we een partner for life’, aldus Hein Wegdam, director Sustainable and Innovative Real Estate Products van ING Real Estate Finance. Roel van de Bilt, director Rabo Real Estate Finance, ziet een parallel met de kantorencrisis van 2009-2014.

‘Wij zijn zwaar terughoudend om nieuwe winkels te financieren. Maar aan transformatie werken we wel mee, net als eerder met kantoren. Zo wordt de voormalige V&D- en Hudson’s Bay in Rotterdam getransformeerd naar een dynamisch multifunctioneel complex.’

Macro-economie

Econoom en journalist Mathijs Bouman staat versteld van de stijgende huizenprijzen en de lage werkloosheid. ‘De overheid heeft gegokt met een gigantisch herstelpakket van 100 miljard euro. Maar het werkt. Ook ondernemers blijken veel inventiever.

De schuld van 100 miljard is het minste probleem. Die kunnen we over vijftig tot honderd jaar aflossen. Maar als de steun stopt en de inkomens van consumenten dalen, verwacht ik oplopende werkloosheid.

Ook op de winkel-, horeca- en kantorenmarkt zit nog een reservoir aan ellende. Vooral eigenaren van hoge single tenant-kantoorgebouwen met smalle liften zullen het lastig krijgen.’

Economisch waarderen

Tot slot presenteerden Nijenrode-professor Tom Berkhout en NVM Business-voorzitter Sander Heidinga de Praktijkhandreiking Economisch Waarderen van vastgoed 1.0 inclusief rekenvoorbeelden.

‘We onderbouwen hierin een visie op taxeren met een rekenmodel op basis van het verleden en de toekomst. De feedback uit de markt gebruiken we voor de 2.0-versie’, aldus Heidinga die ook de auteurs Roel Drenth, senior valuer bij Cushman & Wakefield en Baldwin Poolman directeur Dynamis Taxaties bedankte.

Nico Dijkshoorn

Nico Dijkshoorn, columnist, dichter, muzikant, theatermaker en schrijver, blikte op hilarische wijze terug op het Vierde NVM Business Innovatiecongres. Scherp, eerlijk en soms net over het randje.

Regionale verhalen

Persoonlijke verhalen van NVM Business-makelaars over de grootste uitdagingen en kansen in combinatie met de toekomst van de regio. Bekijk hieronder de video's.

Bekijk het gehele congres terug

Hieronder kunt u het Vierde NVM Business Innovatiecongres volledig terug zien. Het Vijfde NVM Business Innovatiecongres vindt plaats op 18 november 2021. Noteer deze nu alvast in uw agenda.